Organizatorzy turystyki, tworząc katalogi podróży bądź przedstawiając ofertę handlową, częstokroć posługują się zdjęciami hoteli, ich otoczenia, miejscowości pobytu czy też lokalnych atrakcji. Zdarza się, że na wykorzystywanych fotografiach pojawiają się klienci biur podróży. Ich uśmiechnięte twarze zachęcają adresatów ofert do skorzystania z propozycji wyjazdu. Posługujący się zdjęciami muszą mieć jednak świadomość konsekwencji prawnych niedozwolonego posłużenia się wizerunkami osób trzecich.
Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
- osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
- osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Zgody na publikację wizerunku nie domniemywa się, nie może ona mieć charakteru ogólnego i abstrakcyjnego. Choć ustawodawca nie wymaga zachowania szczególnej formy na udzielenie zgody, to jednak oświadczenie w tym zakresie musi mieć charakter niewątpliwego.
W doktrynie przyjmuje się szeroką definicję wizerunku, który obejmuje wszystkie elementy identyfikujące daną jednostkę jako konkretną osobę fizyczną (zob. J. Sieńczyło-Chlabicz, Przedmiot, podmiot i charakter prawa do wizerunku, PUG 2003/8). Może być to więc nawet charakterystyczny tatuaż bądź inne wyróżniająca cecha fizyczna, sposób poruszania się czy mówienia, a także sam głos.
Prawo autorskie wyznacza ochronę wizerunku jako dobra majątkowego, podczas gdy Kodeks cywilny traktuje to samo pojęcie jako dobro osobiste. Innymi słowy, kodeksowa regulacja chroni człowieka przed sporządzeniem wizerunku w sposób, który narusza jego spokój psychiczny przez wkroczenie w sferę intymności. (zob. W. Machała (red.), R. M. Sarbiński (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, LEX 2019). Na gruncie prawa autorskiego wartością chronioną jest raczej ekonomiczny interes osoby, w przypadku której uszczerbku doznała zasada wyrażenia zgody.
Osoba, której prawa naruszono poprzez wykorzystanie wizerunku może skorzystać z roszczenia o zaniechanie naruszeń, usunięcie ich skutków, w tym zwłaszcza poprzez złożenia stosownego oświadczenia. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać pokrzywdzonemu odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Kodeks cywilny uzupełnia z kolei podobny katalog o możliwość dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.
Roszczenia kierowane przeciwko organizatorowi turystyki bądź agentowi w sytuacjach opisanych w niniejszym artykule mogą być częstokroć wygórowane. O ich zasadności przesądzają następujące okoliczności:
- czy wizerunek osoby utrwalonej na fotografii stanowi jedynie tło (szczegół krajobrazu) czy też osoba ta uwidoczniona została na pierwszym planie obrazu jako jego główny bohater,
- czy wizerunek danej osoby przedstawia samoistną wartość komercyjną. Założyć można, że wizerunek osoby odpoczywającej na plaży w okularach przeciwsłonecznych bądź pływającej w basenie nie będzie miał cechy niepowtarzalności. W podobnych warunkach utrwalić można wizerunek każdej osoby, a sfotografowanie tej właśnie, a nie innej postaci nie przełoży się na wynik ekonomiczny naruszającego prawo.
- czy nieuprawnione wykorzystanie wizerunku jest podstawą do negatywnych odczuć po stronie pokrzywdzonego.
- czy z okoliczności sprawy nie wynika, że osoba fotografowana otrzymała zapłatę za pozowanie – mogła ona wszakże przyjąć postać zniżki, wydania vouchera, a także zostać wyrażona w innych dowolnych formach wynagrodzenia.
